T.C. Mİllî Eğİtİm BakanlIğI
ANKARA / SİNCAN - SÜLEYMAN ŞAH ORTAOKULU
PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK NEDİR?
Psikolojik sağlamlık, oldukça zor koşullara rağmen, kişinin bu olumsuz koşulların üstesinden başarıyla gelebilme ve uyum sağlayabilme yeteneğidir. Bir yetenek ve psikolojik bir nitelik olarak tanımlanmakla birlikte psikolojik sağlamlığın, sağlıklı gelişimin sürdürülmesine katkıda bulunma, olumsuz bir durumla karşılaşıldığında o durumla mücadele edebilme gibi birtakım özellikleri vardır.
Psikolojik sağlamlığın gelişiminde, maruz kalınan riskler ve bu risk faktörlerinin olumsuz etkilerinin azaltılmasında ya da ortadan kaldırılmasında koruyucu faktörlerin bulunması önemlidir. Risk, psikolojik sağlamlığın oluşabilmesi için bir önkoşuldur. Risk; negatif bir sonuç görülme olasılığını artıran bir ya da daha fazla faktörün ya da etkinin varlığı; bir başka deyişle, bir problemin oluşma, devam etme ya da daha kötüye gitme olasılığını artıran herhangi bir olay, durum ya da deneyim anlamına gelmektedir. Koruyucu faktörler ise risklerin ve kötü koşulların olumsuz etkilerini azaltan ya da ortadan kaldıran faktörlerdir.
· Bireysel risk faktörleri; gebelikte ilaç kullanımı, prematüre doğum, utangaç bir kişiliğe sahip olma, düşük IQ seviyesi, kronik ya da ruhsal bir hastalık, madde kullanımı, akademik başarısızlık gibi faktörlerdir. Bu risk faktörlerine karşı stresle karşılaştığında bireyi koruyan ve kökenini bireyden alan koruyucu faktörler ise iyi düzeyde zeka/bilişsel yetenek, akademik yeterliliğin olumlu algılanması, yüksek benlik saygısı, gelecek için plan yapma ve iyimser olma, kendi yaşamı üzerinde kontrol sahibi olma, mizah duygusuna ve etkili problem çözme becerilerine sahip olma, empati, sorumluluk ve yardımseverlik duygusudur.
· Ailesel risk faktörleri; en az dört çocuklu kalabalık aileye sahip olma, iki çocuk arasındaki sürenin 2 yıldan az olması, ruhsal/kronik bir hastalığı olan anne babaya sahip olma, madde kullanan ya da suç işlemiş ebeveyne sahip olma, evlat edinilme, ebeveynlerin boşanması, ölümü ya da tek ebeveyne sahip olma, ailesel şiddete maruz kalma gibi faktörlerdir. Bu risk faktörlerine karşılık ailesel koruyucu faktörler ise olumlu anne-çocuk ilişkisi, çocukların geleceği için ailenin olumlu beklentiler kurması, aileyle birlikte yaşama, iyi eğitimli anne ve babaya sahip olma gibi özelliklerdir.
· Çevresel risk faktörleri; düşük sosyo-ekonomik durum, ihmal, yoksulluk, evsizlik, çocuk ihmali, yetersiz beslenme, olumsuz akran desteği ve toplumsal şiddete maruz kalma gibi faktörlerdir. Çevresel koruyucu faktörler ise bir yetişkinle olumlu ilişkiye sahip olma, olumlu toplumsal destek, olumlu okul ilişkileri, olumlu arkadaş desteği ve olumlu bir rol modelinin olması gibi özelliklerdir.
Psikolojik Sağlamlıkta Ebeveyn Rolü Nedir?
Aile, gelişim dönemleri boyunca çocuğun yaşamında büyük bir rol oynar. Etkili ebeveynlik yaklaşımlarının, strese ve travmaya maruz kalan çocuklarda en önemli koruyucu faktörlerden biri olduğu bilinmektedir. Araştırmalar ailede ebeveyne bağlı özelliklerin, ebeveyn-çocuk arasındaki etkileşimlerin psikolojik sağlamlığı destekleme ve geliştirmede önemine vurgu yapmaktadır. En az bir ebeveyn ile olumlu-ebeveyn çocuk ilişkisi, ailede açık ve tutarlı disiplin, ebeveynlerin eğitime destek olmaları, ebeveyn-çocuk arasında uyumu sağlayıcı uzun vadeli ilişki ve destekleyici ebeveyn yaklaşımları bunlardan bazılarıdır. Ailede ebeveyn yeterlikleri iki geniş kategoride değerlendirilmektedir: (I) Ebeveynlik becerileri (örneğin, ebeveynlerin takip etme/izleme ve disiplini, doğum öncesi bakım, daha açık ve net sınırların belirlenmesi ve gelişimsel olarak uygun beklentiler geliştirme), (II) Olumlu ebeveyn-çocuk etkileşimleri (örneğin, ebeveyn ve çocuk arasındaki yakın ilişkiler, duyarlı ebeveynlik, ebeveyn desteği ve bakımı sağlama). Olumlu ve destekleyici ebeveyn yaklaşımı yalnızca çocukların psikolojik sağlamlık kapasitelerini geliştirmelerine yardımcı olmakla kalmaz, aynı zamanda yoksulluk, boşanma, aile çatışması, hastalık veya toplumsal şiddet durumları karşısında birçok olumsuzluğun üstesinden gelmede doğrudan katkı sağlamaktadırlar.
Ebeveynler neler yapabilir?
• Çocuğun fiziksel ihtiyaçları kadar duygusal ihtiyaçlarını da karşılayabilmek.
• Çocuk ile ebeveyn arasındaki ilişki çok önemlidir. Şefkatli, sevgi dolu, çocuğun ihtiyaçlarını anlayan ve bunları karşılayan, tutarlı ve sınırları belirgin olan ebeveyne sahip çocuklar kendini gerçekleştiren, mutlu bir çocuk ve ileride de yetişkin olurlar.
• Aşırı korumacı olmamak. Çocuğun üzülmesine veya başarısız olmasına da izin verebilmek. Diğer bir deyişle çocuğun özerkliği desteklenmesi.
• “Bu durumun senin için zor olduğunu biliyorum. Senin yanındayım. Bunun üstesinden gelebilirsin.” diyebilmek.
• Çocuğa kendisinin değerli ve özel olduğunu hissettirebilmek. Şimdi ve burada onunla olduğunuzu hissedebilmesi. Bunun için birlikte gülebilmek, kahkaha atmak, oyun oynamak, saçmalamak.
• Kendisini yeterli ve yetkin hissedebilmesi için ne kadar harika yaptığına değil çabaladığına ve pes etmeden devam edebildiğine vurgu yapmak.
• Çocuğun yaşadıklarını ve anlattıklarını merakla dinlemek. Zor durumlarda, olumsuz olaylarda nasıl hissettiğini anlamak ve birlikte konuşmak. Bu zor durum karşısında nasıl baş edebilir konusunda fikirler vermek yerine onun çözüm yolları bulabilmesi için teşvik edebilmek.
• Ergenlik dönemi gelişimsel özellikleri hakkında çocuğu bilgilendirmek
• Anne ve babanın birlikte (ortak) ebeveynlik yaklaşımları sergilemeleri.
• Çocuk, ilgi ve yeteneklerini fark edebilmesi için farklı aktiviteler ile buluşturulması.
• Çocuğun güçlü yanları bilinmeli ve çocuk, bu güçlü yanlarını kullanabilme konusunda cesaretlendirilmek ebeveynlerin yapabilecekleri arasındadır.
Kaynak:
